MÜSAHİBƏLƏR

“Qrafoman” Polşada

525-ci Qəzet/ 04.12.2010

Bu günlərdə Polşada, Vroslavın “ATUT” nəşriyyatında tanınmış yazıçı Əjdər Olun “Qrafoman” adlı hekayələr kitabı nəşr olunub. 10 hekayənin daxil olunduğu kitabın tərcüməçiləri, son illər Azərbaycan-Polşa ədəbi əlaqələri, tərcümə və qarşılıqlı mübadilə sahəsində diqqətəlayiq işlər görmüş Vüsalə Mustafayeva, Sonya Piriyeva və Helena Karetinadır. Kitabın Azərbaycan tərəfindən redaktoru Agnieszka Raczka, Polşa tərəfindən isə tanınmış polyak ədəbiyyatşünası Maciej Zalewskidir. Nəşriyyatın direktoru Witold Podedwornydır. Nəşrin koordinatoru “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının baş redaktoru Səlim Babullaoğludur. Kitabda müəllif haqda müfəssəl avtobiqrafik məlumatla yanaşı “Tənqid.net” jurnalının baş redaktoru, doktor Tehran Əlişanoğlunun Əjdər Ol haqqında yazısından fraqment, habelə müəllif haqqında “İzvestiya” (Rusiya), “Orta Doğu” (Türkiyə) kimi ciddi nəşrlərdə yer almış rəylərdən parçalar yerləşdirilmişdir. Kitabdakı tərcümələr “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının “Azərbaycan ədəbiyyatını təbliğ proqramı” çərçivəsində hazırlanmışdır. Səlim Babullaoğlu bizimlə söhbətində bildirdi ki, Əjdər Olun kitabının Polşada uğur qazanacağına inanır. Onun fikrincə, Aşağı Sileziyanın mərkəzi olan Vroslav, Varşava və Krakov kimi bütövlükdə Polşanın mədəni-intellektual mərkəzlərindən biridir: “Bu şəhər Tadeuş Rujeviçin, Urşula Kozelin şəhəridir. Bu şəhərin sakinləri Polşanın ən çox mütaliə edən insanları sırasındadırlar. Əjdər Olun kitabı isə çağdaş nəsrimizi xaricdə təmsil etməyə layiq olan dəyərli kitabdır. Onun Milli Kitab Müsabiqəsinin əsas qaliblərindən olması faktı ilk əvvəl bizim naşirlərlə danışıqlarımızda əhəmiyyətli rol oynadı. Sonradan, onlar əsərləri oxuyanda bizim seçimimizin təsadüf olmadığını dəfələrlə təsdiq elədilər. Ədəbiyyat tariximiz üçün bir maraqlı fakt da məhz bu şəhərlə bağlıdır. Hələ 1948-ci ildə böyük şairimiz Səməd Vurğunun şeirlər kitabı da məhz bu şəhərdə nəşr olunub. Ümumiyyətlə, ATUT nəşriyyatı, onun rəhbərləri milli ədəbiyyatımıza sayğı duyurlar və bu çox vacibdir. Nəşriyyat təkcə Polşanın deyil, ümumavropa mədəni həyatında aktiv iştirak etməyə çalışır, demək olar bütün regional, beynəlxalq kitab yarmarkalarında iştirak edir. Düşünürəm, bu kitabın populyarlaşmasında az rol oynamayacaq”. Kitabın tərcüməçilərinin kitab haqqında maraqlı təəssüratları və fikirləri var, onlardan parçaları diqqətinizə çatdırmağı lazımlı bilirik. Məsələn, Vüsalə Mustafayeva deyir: “Əjdər Olun əsərləri zəmanəmizin reallıqlarını göstərir, belə əsərlər çox olsa, yaxşı olar. Bu əsərləri oxuyanda gülüşlə kədərin sərhədində hiss edirsən özünü, elə həyatdakı kimi. Məsələn, “Fa...” hekayəsindən ağlımda ilişib qalan adı bir cümlə: “..hamının qonşuluğunda, tanışlardan, qohumlardan qaçqın və ya köçkün ailəsi yaşayır, çətin vəziyyətdə, haradasa, hansısa daxmada, vaqonda, baxçada sıxışıb közərən ümidlə yaşayır...” Əsərləri oxumağa başlayanda dayanmaq olmur, lakin tərcüməyə keçəndə bu artıq adekvat çətinlik deməkdi. Milli mədəniyyati, reallıqları, gözəl ata sözlərimizi, deyilişləri polyak oxucularına daha dəqiq, onların bütün gözəlliklərini, düzgün mənaları saxlayaraq çatdırmaq gərəkdir. Əlbəttə, bunun üçün biz çalışmışıq da. Düzdü, bəzən çətinliklərlə üzləşirdim – dini, mədəni, etnik fərqlər milliyyətlərimiz çox ayrıdı, lakin çalışdım polyak oxucusu bizi özü qədər anlasın. Hər halda, Əjdər Ol sadə, hamının anladığı dildə yazır. Bu onu xalqa daha yaxın edir, xalqın dostuna, sözçüsünə çevirir. Problemləri əsərlərdə əks etdirmək, pislikləri danmamaq, insanları düşündürmək lazımdır. Bu lazımlı, faydalı, gələcək nəslin formalaşmasına təsir edəcək amildir. Bu layihədə iştirak etdiyim üçün çox şadam, buna görə Səlim Babullaoğluna təşəkkürümü bildirirəm” Sonya Piriyeva deyir: “Bu kitabda 4 hekayə tərcümə etmişəm. Hər birisi mühüm sosial problemlərə toxunur. Məsələn, “Hərbi-səhra komandiri” hekayəsində müharibə dövründə hərbi hissələrin vəziyyəti göstərilir. Burada Komandirin, əsgərlərdə vətənpərvərlik hissini güclədirmək əvəzinə, günlərini şənlənmək, yeyib-içməklə keçirtdiyi əks olunub. “Ölümlə zarafat” hekayəsi real bir hekayədi. Hətta orada personajların adı dəyişdirilməyib. Bu əsərdə insanların ölüm qarşısında olan zaman özünü necə aparmaları, situasiyada özlərini faş etmələri ustalıqla göstərilib. “Şər Nizi” hekayəsində isə insanların pula görə nəyə gedə biləcəklərini, nə üsullara əl ata biləcəkləri əks olunub. “Qəbulda” hekayəsində isə insanların müharibədən sonrakı vəziyyəti göstərilir. Bir sözlər ədəbiyyatın məqsədi insanı olduğu kimi göztərmək bacarığıdı və müəllif buna yüzə-yüz nail olub. Bu bizim tərcüməsındə iştirak etdiyimiz ikinci antalogiyadı. İlk dəfə biz polyak yazıçıların əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdik. Çox sevindirici haldır ki, artıq ikinci kitab işıq üzü gördü. Bu kitablar Azərbaycan və Polşa xalqının yaxınlaşmasına, bir birimizin mədəniyyətini daha da yaxından tanımağımıza imkan yaradır. Ümid edirəm ki, bu bizim son layihəmiz deyil...” Digər tərcüməçi Helena Karetinanın fikri belədir: “Əsəri, kitabı oxumamışdan əvvəl, hər bir oxucunun təsəvvüründə onun obrazı yaranır. Əsərin adı da, sözsüz ki, burada ən vacib rol oynayır. Əjdər Olun polyak dilinə çevirdiyim “Qrafoman” hekayəsi bu müəllifin ilk oxuduğum əsəriydi. Bir tərəfdən, əsasən mənfi mənada işlədilən və hətta psixiatriyada müəyyən psixiki pozulmanın simptomlarından biri sayılan “qrafomaniya” termini müsbət emosiyalar doğurmamışdı. Digər tərəfdən isə, bu ad böyük maraq – qrafomanın kim olduğunu bilmək istəyini oyatmışdı. Məşhur rus yazıçısı Anton Çexov əsərlərində “balaca adam” anlayışı yaradıb. “Balaca adam” – milyonlardan biri, digərlərdən seçilməyən, axınla gedən, həyatını sanki əvvəlcədən hazırlanmış şablonla yaşayan insan deməkdi. Hekayə-portret janrında yazılmış əsərində isə Əjdər Ol böyük ustalıqla və təkrarolunmaz yumor duyğusu ilə “balaca yazarın” surətini yaradıb. Olun “qəhrəmanı” özünü yazar hesab edən, ədiblər arasında dolaşan, əslində isə çoxsaylı qrafoman kütləsinin bir vahidi olan “balaca” yazardır. Müəllifin dili zənginliyi ilə seçilir, o, frazeologiyalar, dialoqlar kimi ifadə üsullardan bol-bol istifadə edir və mən tərcümədə də bu xüsusiyyətləri birəbir ötürməyə çalışmışam. Baş qəhrəmanın adından yazılmış hekayədə Əjdər Ol bizi müasir Azərbaycan ədəbiyyat aləminə daxil edir, incəsənət xadimlərinin üzləşdiyi problemlərə toxunur. Əsərdə eləcə də, Azərbaycanın siyasi və ictimai həyatında son iyirmi il ərzində baş vermiş əsas hadisələr öz əksini tapır”. Kitabın redaktorlarından biri olan Agnieszka Raczkanın fikri də maraqlıdır: “Polyakların bir çoxu üçün Azərbaycan az tanınmış ölkədir. Onun paytaxtı, Bakı şəhəri əsasən “Bahardan əvvəl” tanınmış polyak hekayəsinin qəhrəmanı, Tsezarı Barıka ilə assosiasiya edilir – bu hekayədə əhvalatlar başqa şəhərlərdə və eləcə də Bakıda baş verir. Beləcə, polyaklar Azərbaycanı ədəbiyyat ilə assosiasiya edirlər, lakin bu doğma ədəbiyyatdır, çünki polyak oxucular Azərbaycan yazıçılarının yaradıcılığı ilə, demək olar ki, heç tanış deyillər. Bu vəziyyətdə Əjdər Olun hekayələr toplusu polyak oxucularını Azərbaycan nəsri ilə tanışlığı üçün əla fürsət olacaqdır. Toplu bir neçə qısa və fərqli tematikalı əsərlərdən ibarətdir. Onların sadə və plastik dili oxucunu Azərbaycanın reallığına aparır, müasir eləcə də keçmiş reallığa. Qorxmadan demək olar ki, müəllif Azərbaycan ruhunu tam anlayır. Başqa mədəniyyətlə maraqlanan oxucular üçün burada bir çox anlar var. Məncə, bu kitabın mütaliəsi müstəsna dərəcədə maraqlı təcrübə olacaq”. Təxminən bir ay əvvəl Əjdər Olun Ankarada kitabının nəşri ilə bağlı yazılar, əsərlə bağlı müsbət resenziyalar dərc etmişdik. O vaxt müsahibəsində Əjdər Ol, əsərlərinin xaricdəki nəşri ilə bağlı olduqca təvazökar, bir qədər də soyuqqanlı fikirlər söyləmişdi. Demişdı ki, başqa dilə çevirilmək, oxucu miqyasını genişləndirmək hər bir qələm sahibinin arzusu olsa da, yaradıcı kimi onun üçün öz ölkəsində, doğma dilin hüdudlarında daha çox tanınmaq istəyi olub: “Düzdü, nəsr kitablarının başqa ölkələrdə çıxması hər halda məni istiləndirir, amma əgər həmin yazılar vətəndə xoş qarşılanıbsa, bu isə daha vacibdi, kənarda da oxunacaq, çünki insan elə hər yerdə insandır”. Biz isə öz növbəmizdə müəllifi təbrik edir, ona yeni yaradıcılıq uğurları, daim genişlənməkdə olan oxucu coğrafiyası arzulayırıq.
GÜNEL

Əjdər Olun kitabının məmnuniyyətlə oxunacağına inamım tamdır

525-ci Qəzet/ 06.11.2010

Bu günlərdə Türkiyədə, Ankaranın məşhur “Bengü” nəşriyyatında tanınmış yazıçı Əjdər Olun “Komutanın maymunu” (“Hərbi səhra komandirinin meymunu”) adlı hekayələr kitabı nəşr olunub. 11 hekayənin daxil olunduğu kitabın tərcüməçisi tanınmış türk yazıçısı və tərcüməçisi, son illər müasir Azərbaycan Ədəbiyyatında davamlı və maraqlı tərcümələr edən İmdat Avşardır. Nəşriyyatın və kitabın genel yayın yönətməni Avrasiya Yazarlar Birliyinin sədri Yaqub Dəliöməroğlu, nəşrin koordinatoru “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının baş redaktoru Səlim Babullaoğludur. Kitabda müəllif haqda müfəssəl avtobioqrafik məlumatla yanaşı “Tənqid.net” jurnalının baş redaktoru, doktor Tehran Əlişanoğlunun Əjdər Ol haqqında yazısından fraqment, habelə müəllif haqqında “İzvestiya” (Rusiya), “Orta Doğu” (Türkiyə) kimi ciddi nəşrlərdə yer almış rəylərdən parçalar yerləşdirilib. Kitabdakı tərcümələr “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının “Azərbaycan ədəbiyyatını təbliğ proqramı” çərçivəsində hazırlanıb. Səlim Babullaoğlunun sözlərinə görə, Əjdər Olun eyni proqram çərçivəsində başqa ölkələrdə də kitabları nəşrə hazırlanır və artıq Polşada “Qrafoman” kitabı çap olunub, rus, gürcü, çex, ukraynalı naşirlər və tərcüməçilərlə danışıqlar gedir.
Oxucularımız üçün maraqlı olacağını düşünərək, İmdat Avşarın kitaba giriş yazısını, həmçinin Əjdər Olla yığcam müsahibəni diqqətinizə çatdırırıq.

Əlinizdəki kitab Azərbaycan ədəbiyyatına 1980-ci illərdə daxil olan və o illərdən bu günə qədər yazdığı şeir və hekayələrlə, elədiyi tərcümələrlə diqqətləri öz üzərində cəmləyən Əjdər Olun Türkiyə türkcəsində nəşr olunan ilk kitabıdır.
Əjdər Ol 1980-ci illərdə ömrünü tamamlamağa və tarixin qaranlıq dəhlizlərində qeyb olmağa başlayan Sovetlər Birliyinin son illəri ilə müstəqil Azərbaycanın ilk illərinə şahidlik edən bir sənətçi. Bu səbəblə bəhsə mövzu olan illər Əjdər Olun hekayələrinin Ana Vətəni sayıla bilər. O eyni zamanda yaşadığı dövrdəki ağrılı ictimai hadisələri, köklü siyasi, iqtisadi, sosial dəyişiklikləri və bu dəyişmə dalğasının sahilə vurub atdığı insanları həqiqi sənətkarlara xas bir duyarlıq və böyük diqqətlə sərf-nəzər edərək yazan bir yazıçıdı. Onun bu kitabı dövründə baş verən gerçək hadisələrdən, həmin hadisələrin şahidi, iştirakçısı olmuş insanlar haqqında müəllifin vaxtında yazılmış hekayələrindən ibarətdir. Azərbaycanın gənc və istedadlı şairi, dostum Səlim Babullaoğlunun tövsiyə və təqdiri, təşkilatçılığı nəticəsində Türkiyə türkcəsinə qazandırdığımız bu kitabda yer alan hekayələr, son 20 ildə qardaş Azərbaycanda baş verən hadisələri yaxından izləyən oxucular üçün həm də tanış, həm də realist mənzərələr təklif edəcəyinə şübhəm yoxdur.
Qardaş Azərbaycan xalqının XXI əsrin astanasında yaşadığı iki böyük sarsıntı var.
Bunlardan birincisi, müstəqilliyə gedən yolda yaşanan qanlı 20 yanvar hadisələri, ikincisi isə müstəqillikdən həmən sonra yaşanan, Azərbaycan xalqını dərindən sarsıdan və təsiri hələ də davam edən Qarabağ Savaşı. Bu hadisələrin birincisi zəfərlə, ikincisi vətən torpaqlarının işğalı, minlərcə şəhid, yüz minlərlə Qarabağlı türkün sürgünü və kədərli bir sonla nəticələnmişdir. Heç şübhəsiz, varlığına yönəlmiş təhdidlər və ağır məğlubiyyətlər,faciələr, millətlərin ruhunda, zəfərdən daha köklü,daha dərin izlər buraxır. Dastanlarımızın qaynağının millət kimi yaşadığımız faciələr olmasının başlıca səbəbi də budur. Bu səbəblə,son illərdə Azərbaycan ədəbiyyatına yön verən-ən usta qələmlərdən ən gənc yazarlara qədər bütün yazıçıların, sənətkarların əsərlərində ən çox dilə gətirilən baş mövzu Qarabağ Savaşı, xüsusən bu savaşın yaratdığı dramatik nəticələr olmuşdur.
Əjdər Olun realist bir təhkiyə və naturalist bir müşahidə içindən süjetə dayalı olmayan, gerçək hadisələri və insanları anladan hekayələrində bəhs etdiyimiz tarixi dönəmlərdə və bu dönəmlərdə yaşanan faciələlərlə dolu ictimai hadisələrin arxa planına, hakim bir zirvədən və geniş bir pəncərədən baxmaq mümkündür.Bir tarixi dövrün inşa ettiyi qaranlıq arxa planin önündəki səhnədə isə Əjdər Olun bəzən dramatik, bəzən tragedik, zaman-zaman isə mizahi bir üslubla ələ aldığı, böyük dəyişiklik dalğasıyla sərt qayalara çırpılıb sahilə atılan Azərbaycan insanı, insanları vardır.
Kitabda yer alan “Hərbi səhra komandirinin meymunu”, “Qəbulda”, “Usta Yusifin kamançası”, “Namiq Abdullayevin axırı”, “Börüsoy” və “Fa” kimi hekayələr son illərdə Azərbaycanda yaşanan fəlakətlər və ictimai dəyişikliyin doğurduğu sosial hadisələrə ədəbiyyat cəbhəsindən tutulan aynanı xatırladır. “Hərbi səhra komandirinin meymunu” adlı əsərdə bir müharibənin arxasını xırdalayan yazar“Qəbulda” və “Fa” əsərlərində o müharibənin cəmiyyətdə əks olunuşunu, fərqli insan sifətlərini göz önünə gətirir. Yazıçı “Usta Yusifin kamançası” və “Börüsoy” hekayələrində oxucuya 70 il sonra çökən vərdiş olunmuş bir sistem yerinə qurulan yeni qaydalara əməl etməyə çalışan insanların düşdüyü qəribə mənzərələri göstərir. Bu hekayələr eyni zamanda Əjdər Olun içində yaşadığı toplumu,o toplumun insanlarını və problemlərini bir sənətkar ustalığı və məsuliyyəti ilə ədəbiyyat aynasından gələcək nəsillərə əks etdirdiyi, ötürdüyü önəmli miras və əsərlərdir.
Əjdər Ol əsərlərində real həyatdan aldığı qəhrəmanları fərqli yönləriylə işləməkdə olduqca bacarıqlı bir hekayəçi. Yazıçı “Şər Nizi”, “Qrafoman”, “Qatillə görüş” hekayələrində işlədiyi tiplər ilə “Namiq Abdullayevin axırı”, “Ölümlə zarafat” və “Börüsoy” adlı hekayələrində gerçək adamları, dəyişən ictimai davranış qəlibləri və insan psixologiyalarını da çox təsirli bir dil və üslub ilə təqdim edir. Hekayələrində dil və üslub baxımından da uğurlu bir mənzərə təklif etməsi, Azərbaycan ədəbiyyat tənqidçilərinin də dediyi kimi “ənənəvi qəliblərlə bərabər çağdaş və dinamik Azərbaycan türkcəsinə vaqif olmasıyla” bağlıdır.
Onun 2010-cu ilin may ayında yekunlaşan bir çox məşhur Azərbaycanlı yazarın da qatıldığı Milli Kitab Müsabiqəsinin əsas qaliblərindən biri olması da bütün deyilənləri sübut edir.
Son 20 ildə iqtisadi anlamda sosializmdən kapitalizmə keçən, siyasi mənada isə Sovetlər Birliyindən qopub müstəqillik qazanmış bir ölkə kimi Azərbaycanda ağrılı keçid dövrünü və bu dövrdəki Qarabağ Savaşını yaşayan, içində yaşadığı toplumu və insanları son dərəcə dəqiq müşahidə edən, əsərlərində ictimai problemləri uğurlu şəkildə dilə gətirən Əjdər Olun Türkiyədə nəşr olunan ilk kitabının məmnuniyyətlə oxunacağına inamım tamdır.
Bu kitabın hazırlanmasında və nəşrində əməyi keçən Avrasiya Yazarlar Birliyinin sədri Yaqub Dəliöməroğlu, “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının baş redaktoru, azərbaycanlı dostumuz Səlim Babullaoğlu, “Qardaş Qələmlər” dərgisi redaksiya heyəti üzvü Ömər Küçükmehmetoğlu və çevri çalışmaları sırasında mənə yardımçı olan oğlum Manas Avşara təşəkkürümü borc bilirəm.

Əjdər OL: “Üzlərdəki mimikaları oxumaq kitab oxumaq kimidir”

– Əjdər müəllim, əvvəllər də xaricdə, müxtəlif jurnallarda və dillərdə şeir və hekayələriniz çap olunub. Amma indi təxminən eyni vaxtda – Polşada və Türkiyədə kitablarınız işıq üzü gördü. Özü də siz bir neçə il əvvələ qədər daha çox şair ampulasında təqdim olunurdunuz Azərbaycan ədəbi mühitində. İndi isə ciddi nasir kimi Avropa oxucusu ilə təmasa girirsiniz. Təəssüratınızı və düşüncələrinizi bilmək maraqlı olardı.
– Bəri başdan onu deyim ki, yaradıcı olaraq mən həmişə öz ölkəmizdə, öz dilimizin hüdudlarında daha çox tanınmaq istəmişəm. Düşünmüşəm ki, özününkünün işinə yarayan haçansa başqalarına da lazım ola bilər. Əlbəttə, başqa dilə çevirilmək, oxucu miqyasını genişləndirmək hər bir qələm sahibinin arzusudur. Amma şeirin tərcüməsi getdikcə məni vurur. Xüsusilə də ciddi ölçüləri – vəzni, qafiyəsi, milli ruhu olan şeirin. Sərbəstdə, verlibrdə yazılmış poetik nümunələrin işi bambaşqadır. Onların çevrilməsi elə böyük çətinliklər yaratmır.
Şeirlərimə baxıram, düşünürəm, deyəsən bundan sonra onların hansısa dilə çevrilməsindən (türk dilinin qollarından başqa) vaz keçəcəyəm. Məncə, şairinki öz eli, öz vətənidir. Onu da deyim ki, haçansa başqa dillərdən şeirin anlamının nəsr şəklində tərcüməsinin vacibliyinin zamanı gələcək, görərsiniz. Nəsr kitablarımın başqa ölkələrdə çıxması hər harda məni istiləndirir. Görək tutacaqmı?!
– Son illər sizin portret hekayələriniz çox ciddi ədəbi mükalimələrə səbəb oldu. Bu janra müraciətiniz nə ilə bağlı idi?
– Mənim üçün janr sərhədi yoxdur, bütün janrlarda yazmağı sevirəm. Hətta janrsız da özümü ifadə edirəm. Bu hekayələr isə yaddaşımın yazılarıdır, bir janrlıq deyil. Deyəsən, çox güclü yaddaşım və müşahidə duyumum var. Uşaqlıqdan bəri kimi ilk dəfə harda, haçan, hansı rəngdə, hansı dəbdə olan paltarda görmüşəmsə, eləcə yadımda qalıb. Maraqlı bir epizod, əhvalat baş veribsə, müdrik, duzlu-məzəli deyim səslənibsə, hamısını yığıb-yığışdırmışam. Mənim diqqətimdən yayınmaq müşkül məsələdir. Ona görə də tanıdıqlarımı köklü-köməcli tanıyıram, bildiklərimi yaxşı bilməyə çalışıram. Mənim yanımda deyilən qiymətli söz havaya uçmur. Üzlərdəki mimikaları oxumaq kitab oxumaq kimidir. Duyduqlarımı bəzəyib-düzəmədən, heç nə uydurmadan, arıdıb, təmizləyib uc-uca calayanda bu hekayələr alınır. Əgər həmin yazılar bizdə xoş qarşılanıbsa, kənarda da oxunacaq. İnsan elə hər yerdə insandır.
– Milli Kitab Müsabiqəsinin əsas qaliblərindən biri kimi, ədəbi müsabiqə və mükafatlar, dəyərləndirmə institutları, bu mənada bizdə çatışan və çatışmayan məqamlar haqda düşüncələrinizi bilmək istərdik.
– “Milli kitab mükafatı” ədəbi mühiti xeyli silkələdi. Mükafat şirin şeydir, azlığından-çoxluğundan, böyüklüyündən-kiçikliyindən asılı olmayaraq qalibi ruhlandırır. Ciddi və layiqli mükafat ölkənin durumuna, siyasi, iqtisadi, mədəni səviyyəsinə bağlı məsələdir. Güclü təşkilatlanmış mədəni qurumlar, ədalətli mükafat bölgüsü apara bilər. Özbaşınalıqda, “mənəm-mənəm”likdə, dostbazlıqda münsifin münsifə ehtiyacı olur. Mükafat həm də çox güclü təbliğat vasitəsidir. Qiymətləndirmə aksiyaları genişləndikcə mənəvi yüksəlişimiz artacaq.
2010-cu ildən müstəqil Azərbaycanın Dövlət mükafatları verilməyə başladı. Bu ölkəmizdə mükafat institutunun güclənməsinə, təkmilləşməsinə səbəb ola bilər.
İmdat AVŞAR

Şair Əjdər Olun Müstəqil İnformasiya Agentliyinə (mia.az) esklüziv müsahibəsi

- Şair kimi populyarlaşan Əjdər Ol necə oldu ki, nəsr əsərləri-hekayələr, Namiq Abdullayev, Əlisəmid Kür haqqında ədəbi portretlər, pyeslər yazmağa başladı? Şeir öldümü?

- Yox, ölmədi. Ədəbiyyatda janr formadan başqa bir şey deyil. Əsas özünüifadədir. Özünüifadə də bütün formalarda ola bilər. Yazıçı bütün janrlarda risk etməyi bacarmalıdır. Mən qəzəl də yazmışam, heca şeiri də, sərbəst şeir də. Bütün janrlar mənə doğmadır. Kimsə bir janrda əla yazır, eləsi də var ki, bir neçə janrda o ortaya fərli şey qoya bilmir.

- Bəs nəsrə niyə keçdiniz?

- Qafiyəsiz də danışmaq olar. Mən öz şeirlərimdə də ədəbi fakturaya əsaslanmışam. Mənim şeirlərimdə dramaturji detallar var. Fakturasız əsər isə əsər deyil. Düzdür, təxəyyül də lazımdır və vacibdir. Lakin təkcə təxəyyüllə uzağa getmək olmaz. Poeziya hisslərdir, nəsr təfərrüatdır. Nəsrdə ovqatını təfərrüatlarla ifadə edirsən. Poeziya şirədir, sən duyğularının şirəsini çəkirsən. Həyat da belədir. Orda duyğu da var, təfərrüat da.

- Yazıçılar Birliyinin qeyri-funksional məqamlarında siz Ədəbi Klub yaratmısınız. AYB-nin bəzi funksiyalarını yerinə yetirmisiniz. Bəs indi Yazıçılar Birliyinə münasibətiniz necədir?

- Yazıçılar Birliyi keçən əsrdə yaradılmış təşkilatdır. Ora yazıçıların ocağıdır. Yazıçılar Birliyinin güzəştləri olub, indi də var. Kimlərsə ondan istifadə edir. Təşkilatsız inkişaf olmur. Dünyanın hər yerində yazıçı qurumları var. Azərbaycanda XIX əsrdən ədəbi məclislər olub. Onlar Yazıçılar Birliyinin rüşeymləridir. Yazıçılar Birliyi bir çox yaxşı əsərlərin yaranmasına dəstək olub. Gənclərin AYB rəhbərliyindən xoşu gəlməməsi o demək deyil ki, AYB olmamalıdır. Təşkilat mütləq olmalıdır. Təşkilatlanmamış millət heç nəyə nail ola bilməz. Biz tarixdən, siyasi təcrübədən görürük ki, tarixboyu başımıza gələn bəlaların çoxu vaxtilə milli təşkilatlarımızın olmamağıdır. AYB yaşamalıdır. Amma olsa bilsin, daha çevik, daha demokratik üsullar tapılmalıdır. Hamının qəbul edəcəyi formalar tətbiq edilməlidir. Mən belə düşünürəm ki,Yazıçılar Birliyinin təqaüdləri, mükafatları istedada görə verilməlidir, sosial vəziyyətin ağırlığına görə yox. Mən bunun qəti şəkildə əleyhinəyəm.

- Yazıçılar Birliyindən kənardakı ədəbi qüvvələr var. Onlar haqqında nə düşünürsünüz?

- Mən ümumiyyətlə, nifrətlə düşünməyi sevmirəm. Hər şey dəyişir. Bu gün sənin bəyənmədiyin bir gənc yazıçı sabah ortaya gözəl bir əsər qoya bilər. Hadisələr davam edir, proses gedir. Proses başa çatmamış qiymət vermək olmaz. Gənclər davamlı yazırlar, yaradırlar. Sizin nəsil gəncdir, biz isə artıq yetkin yaşdayıq. Mən gənclərin yazdıqlarına soyuq başla baxıram. Kiminsə zəif əsəri, naqis hərəkəti məni sizin qədər qıcıqlandırmır. Məni onların ədəbi əsərləri daha çox maraqlandırır, nəinki kimlikləri.

- Yazıçılar Birliyində olan gənclərlə Azad Yazarlar Ocağı daxilindəki gənclərin fərqini nədə görürsünüz?

- Mən onların hamısına qələm dostlarım kimi baxıram. Düzdür, onlar mətbuatda bir-birinə qarşı çıxırlar, bir-birlərinin əleyhinə yazırlar. Amma mən onları ədəbi məclislərdə, xeyirdə-şərdə bir yerdə görürəm. Siz bu fərqi hiss edirsiniz, amma mən etmirəm. Onların didişmələri mənə xırda və ötəri görünür.

- Əjdər Ol bütün janrlarda öz gücünü sınamış yazar kimi özünün şair, yazıçı, dramaturq, yoxsa esseist kimi təqdim edilməsini xoşlayır?

- Mən sadəcə bir qələm adamıyam.

- Sizcə Azərbaycanda Nobel almağa haqqı çatan yazıçı varmı? Tez-tez deyirlər ki, bizdə Nobel almağa haqqı çatan yoxdur.

- Mənim “Ölümlə zarafat” hekayəmdə belə bir yer var. Əmir Pəhləvan deyir ki, Nobel qardaşları haqqında əsər yazmışam və Nobel komissiyasına təqdim etmişəm. Nobel mükafatı komissiyası sürpriz etməyi sevir. Bəzən əsər təqdim olunandan 10-15 il sonar təltif olunur. Demək istəyirəm ki, Nobelə təqdim olunmuş əsərimiz var. Mükafatlar ciddi məsələdir. Nobel almaq üçün onun yolunu tapmaq, dalına düşmək lazımdır. Əsər beynəlxalq dillərə tərcümə olunmalıdır. Dünyada böyük satış şəbəkəsi olan nəşriyyatlar var. Kitab bazarına onlar nəzarət edirlər. Nobel almaq üçün müəyyən kanallara çıxılmalıdır. Qabaq biz Sovetlərin tərkibində idik. Bizim yazıçılar heç bu haqda düşünmürdülər də. Amma Pasternak antisovet yəhudi yazıçıları vasitəsi bu mükafatı aldı. Heç yerdə, elə Azərbaycanda da yerində oturmaqla mükafat almaq olmur. Gərək gedəsən, müraciət edəsən, əsərini göndərəsən.

- Tutaq ki, Nobeli Əjdər Ol verir. Kimə verərdi bu mükafatı?

- Sənə. Əlbəttə zarafatdır. Mən başqa bir şeyə toxunmaq istəyirəm. Mükafatın arxasında ciddi dəyər dayanmalıdır. Pul mükafatın qarantıdır. Azərbaycan tarixində o qədər mükafatlar veriblər ki. Kənd bağışlayıblar, qızıl, gümüş veriblər. XIV Lüdoviqin bir yaxşı sözü var. Deyir bir adama yaxşı vəzifə verəndə 99 narazı və bir naşükür yaradırsan. Narazılar deyir niyə o vəzifəni bizə vermədi, naşükür isə gileylənir ki, daha yüksək vəzifə ala bilərdi. Biri idarə müdiri, biznesmen haqda bir kitab yazır, o da ona elə böyük mükafat verir ki, bu pul hətta dövlətin verdiyi təqaüddən də çox olur. Bu da mükafatdır.

- Azərbaycan ədəbiyyatında Sovet dövründə böyük qruplaşmaların olması heç kimə sirr deyil. Sizin bu qruplaşmaların heç birinə daxil olmamağınız yüksəlməyinizə, çap olunmağınıza təsir etməyib ki?

- Zəif adamlar qruplaşırlar. Özünə arxayın olan qrup yaradıb başqa qrupa qarşı mübarizə aparmaz. Bu ədəbiyyat işi deyil. Bu qruplaşmalar ədəbi hakimiyyəti ələ keçirtmək üçün yaradılır. Roman yazmaq üçün heç kim dəstəbazlıq etməz. Kiminsə ehtiyacı olub, qruplaşıb. Mənim qarşımda elə bir maneə olmayıb Mən heç kimdən minnət götürməmişəm, heç kəsə minnət də qoymuram. Hardasa çap olunmaq üçün, hardasa çıxış etməkdən ötrü sinov getməmişəm. Qruplaşanlar mütləq bir gün hansısa şəkildə qrupdan çıxacaqlar.

- İlk şeiriniz nə vaxt dərc olunub?

- 1981-ci ildə “Azərbaycan” jurnalında çıxıb. Əkrəm Əylislinin vaxtında.

- Bəs indi Yazıçılar Birliyinin jurnallarını oxuyursunuz?

- Oxuyuram. Özüm də “Azərbaycan” jurnalının redaksiya heyətinin üzvüyəm.

- Necə olur ki, Birliyin 1400 üzvü ola-ola jurnallar min tirajla, Anarın kitabı isə 500 tirajla çıxır?

- Düz danışmırsınız. Anarın kitabı elə vaxt olub ki, 100 min tirajla çıxıb. İndi o vaxtlar deyil, ovqat dəyişib, kitab satışı şəbəkəsi yoxdur. Səbəb ancaq budur. Mən bütün prosesi izləyirəm. Bəlkə də çox az adam var ki, mənim kimi hamını oxuyur. Demək olar ki, ədəbi mühitdə hamının qabında nə olduğunu bilirəm.

- Bəs birliyin jurnalları ilə “Alatoran” jurnalı arasında nə fərq var?

- “Alatoran” jurnalı eksprimental jurnaldır. Amma “Azərbaycan” və “Ulduz” jurnalı isə ənənəvidir. Bütün jurnallarda zəif əsərlər də çıxır, güclü əsərlər də. Bu jurnallar ədəbi prosesin tərkib hissəsidir. Rasim Qaraca çox işləyir. Ədəbi prosesi canlandırır. Sizin üstünlüyünüz odur ki, cavankən çap olundunuz. Sizə baxanda biz çox gec çap olunduq. Düzdür,çap olunana qədər yetkinləşdik. Siz azadsınız. Amma bunun ziyanlı tərəfi də var. İndi görürsən ki, 17 yaşlı birisi sağını-solunu biçə-biçə gedir. Bəzən o heç ədəbi məsuliyyət də hiss eləmir. Hətta, kövrək oxucuya bəzən təsir edir. Hərdən mənə elə gəlir ki, siz özünüz yazıb özünüz oxuyursunuz. Oxucuya çıxmaq lazımdır. Zəmanə dəyişib.

- Bəs ədəbiyyatın axırını necə görürsünüz? İndi hər yerdə olduğu kimi ədəbiyyatda da keçid dövrüdür.

- Ədəbiyyat insan ruhunun maddiləşmiş formasıdır. Çətin dövrlərdə insanlar mənəviyyatca geri çəkilirlər. Ruhi aşınmalar gedir. Amma bu uzun sürmür. İnsan həmişə ruhunu təzələmək istəyir. Yeni doğulan uşaqlarla dünya təzələnir. Ədəbiyyat ruhdur, insan isə ruhsuz yaşaya bilməz. Ruh varsa, ədəbiyyat var. Dünyada ruh daşıyıcıları yazıçılar var, bizim də yazıçılarımız onların içində. Onlar kitablaşırlar, kitaba dönürlər. Biz də kitabları oxuyanda o ruh yenidən dirilir. Söhbət etdiyimiz bu anda bəlkə heç 5 adam Füzulini oxumur. Bu o demək deyil ki, Füzuli yaddan çıxıb. Ədəbiyyat hansısa dövrdə yaranmırsa klassiklər aktuallaşır. Klassiklər həmişəlikdir. Biz zaman-zaman əlimizi kitab rəfinə atıb, onları yenidən oxuyuruq. Onların kitab rəflərində yeri möhkəmdir.

- Bəs sizin tez-tez əlinizi rəfə atıb götürdüyünüz kitabı kim yazıb?

- Elə yazıçılar var ki, mən onlara vaxtaşırı qayıdıram. Füzulini, Seyid Əzimi tez-tez oxuyuram, Sabirin yazdıqlarının demək olar ki, hamısını əzbər bilirəm. Amma Füzili çox yazdığına görə hər dəfə ondan nəsə təzə bir şey tapıram. Konkret bir yazıçının üstündə durmuram. Mopassanı, Haqverdiyevi, Mirzə Cəlili, Çəmənzəminlini, Tolstoyu, Dostoyevskini, arabir vərəqləyirəm. Misal üçün, götürüb Çexovun iki hekayəsini oxuyuram, kitabı qatlayıb qoyuram yerinə.

- Bəs sizin dünyanızda ən çox yer tutan kimdir?

- Allah…

- Bəs yazıçı?

- Mənim kumirim olmayıb. Hər yazıçının öz yeri var. Bir yazıçını bütün yazarlara qarşı qoymaq cığalların işidir. “Ən yaxşı” nisbi termindir. Ədəbiyyat uğurlu bir misra yazmış sairsiz yarımçıqdır.

- Tutaq ki, 50 il sonra demək olarmı ki, Əjdər Olsuz ədəbiyyatımız natamam görünür?

- (Gülür) 50 il sonra gəlib məndən müsahibə alarsan. O vaxt bu barədə danışarıq.